Burke A Cunha, MD Professor of Medicine, State University of New York School of Medicine at Stony Brook; Chief, Infectious Disease Division, Winthrop-University Hospital
http://misc.medscape.com/pi/iphone/medscapeapp/html/A237024-business.html
Đại cương
Stenotrophomonas (Xanthomonas) maltophilia là vi khuẩn hiếu khí gram âm được tìm thấy trong môi trường thủy sinh. Là loại mầm bệnh ít phổ biến nhưng gần đây S. Maltophilia gây nhiễm trùng ở người, đặc biệt môi trường bệnh viện, ngày càng gia tăng. S. Maltophilia là vi khuẩn có độc tính thấp và thường sống các chất dịch được sử dụng trong bệnh viện (dịch rửa vết thương, dịch truyền tĩnh mạch) và các chất bài tiết của bệnh nhân (ví dụ như các chất bài tiết qua đường hô hấp, nước tiểu, vết thương, vết mổ). Stenotrophomonas Maltophilia phải vượt qua các cơ chế bảo vệ cơ thể để gây nhiễm trùng ở người. Ví dụ, nếu dung dịch dùng để rửa bị nhiễm vi trùng này, khi rửa cho vết thương hở có thể gây ra hiện tượng xâm nhập hoặc nhiễm trùng vết thương. S. Maltophilia thường không có khả năng gây bệnh ở người khỏe mạnh. Chúng chỉ gây bệnh khi có sự hỗ trợ của các thiết bị y tế xâm lấn vượt qua các biện pháp phòng vệ của cơ thể. Các yếu tố nguy cơ liên quan đến nhiễm Stenotrophomonas Maltophilia bao gồm: ung thư, liệu pháp ức chế miễn dịch, xơ nang, và tiếp xúc với kháng sinh phổ rộng.
Nguyên nhân
S. Maltophilia là một loại vi khuẩn gram âm không lên men đường, trước đây được phân loại trong nhóm Pseudomonas nhưng không giống như Pseudomonas aeruginosa, S. Maltophilia là vi khuẩn có độc lực thấp và có khả năng gây bệnh hạn chế ở người. S. maltophilia sống sót và phát triển trong môi có chất dịch, đặc biệt là các chất bài tiết qua đường hô hấp, nước tiểu, dịch truyền tĩnh mạch và các dung dịch rửa. Stenotrophomonas Maltophilia có thể tồn tại trong môi trường thuỷ sinh trong thời gian dài.
Các nguồn lây S. Maltophilia bao gồm:
* Nhân viên
– Tay
– Xà bông khử trùng
– Kem dưỡng tay
*Thiết bị hô hấp và / hoặc chất lỏng
- Phun khí dung
- Thuốc dạng hít
- Bẩy nước dây thở máy
*Đường tĩnh mạch và / hoặc chất lỏng
- Các giải pháp tĩnh mạch
- Catheter tĩnh mạch trung tâm
*Thiết bị theo dõi áp lực – Dịch chuyển đổi áp lực
* Nước tiểu và / hoặc chất lỏng
– Đặt ống thông Foley
– Urometers
– Dung dịch rửa vết thương
Sinh lý bệnh
S. Maltophilia có cơ chế gây bệnh nhờ vào các thiết bị y tế xâm lấn mà qua đó vi trùng vượt qua các biện pháp bảo vệ thông thường để vào cơ thể. Ngoài ra sinh lý bệnh học của vi khuẩn này hoạt động cũng giống như các vi khuẩn khác.
Dịch tễ học
Stenotrophomonas Maltophilia là một vi khuẩn không xâm lấn có độc lực thấp. Nó thường xâm nhập vào chất dịch của cơ thể nhưng ít khi gây nhiễm trùng (ví dụ như nhiễm trùng đường tĩnh mạch). S. maltophilia cũng thường xâm nhập đường hô hấp ở những bệnh nhân bị xơ nang.
Bệnh sử
Nhiễm trùng do S. Maltophilia là hiếm gặp, không đặc hiệu, bệnh nhân bị nhiễm thường có bệnh sử tiếp xúc với người bệnh khác hoặc sử dụng các dung dịch rửa có chứa S. Maltophilia Bệnh nhân thường có tiền sử đặt catheter, sử dụng liệu pháp ức chế miễn dịch, kháng sinh phổ rộng, hoặc xơ nang.
Lâm sàng
Triệu chứng cơ năng và thực thể của nhiễm trùng S. maltophilia liên quan đến hệ thống cơ quan và không thể phân biệt được với các bệnh nhiễm trùng với các mầm bệnh khác.
Chẩn đoán
Các triệu chứng lâm sàng chính của S. Maltophilia là không đặc hiệu. Sự nhiễm S. Maltophilia từ các chất bài tiết qua đường hô hấp hoặc từ nước tiểu của bệnh nhân được đặt catheter được coi là nguyên nhân phổ biến ở bệnh nhân nằm viện. S. Maltophilia thường gây bệnh ở những bệnh nhân suy giảm miễn dịch, ví dụ bệnh nhân cấy ghép cơ quan, đái tháo đường, lupus ban đỏ hệ thống (SLE), xơ gan do rượu, đa u tủy và những người dùng steroid. Phát hiện S. Maltophilia bằng cách cấy máu, dịch truyền tĩnh mạch, nước tiểu, vết thương hoặc từ một nguồn lây nhiễm khác, ví dụ bệnh nhiễm trùng máu thứ phát từ đường niệu ở bệnh nhân vừa mới trải qua thăm dò trong cơ quan sinh dục. S. Maltophilia hiếm khi gây viêm phổi bệnh viện ở BN thở máy. Khi có viêm phổi BV sẽ có thâm nhiễm phổi và tăng bạch cầu. Cấy dương tính với vi khuẩn này thì có giá trị là vi khuẩn thường trú hơn là gây bệnh, nên không phải là mục tiêu để ưu tiên điều trị trừ khi không phát hiện được các nguyên nhân khác.
S. Maltophilia có thể gây viêm phổi cộng đồng ở người xơ gan nghiện rượu.
Điều trị
- Tránh tối đa việc xâm nhập vào cơ thể như đặt thông tiểu, catheter tĩnh mạch, đặt nội khí quản…
- Kháng sinh: các loại KS có thể sử dụng
+ Sulfamethoxazole/trimethoprim
+ Cefepime
+ Quinolone hô hấp
Tốt nhất là dựa theo kết quả kháng sinh đồ
Dự phòng
Do S. maltophilia thường trú trong các dung dịch y tế việc phát hiện ra chúng không phải là mục tiêu điều trị trừ khi không tìm được nguyên nhân khác. Sự lây lan thường gặp ở các BN nằm gần nhau ở trại thường, các bệnh nặng nằm ở ICU. Các nhân viên y tế rửa tay đúng cách trước khi làm thủ thuật, dụng cụ phải tiệt trùng đúng cách, các dung dịch rửa phải đúng tiêu chuẩn, sử dụng đúng cách, mỗi người 01 bộ không sử dụng cho nhiều người, trước khi đến tiếp xúc BN khác cũng phải rửa tay như lúc đầu.
Người dịch: BsCKII Phạm Ngọc Kiếu, Trưởng Khoa ICU BV ĐKTTAG
