Bác sĩ Phan Nhật Hùng, Khoa Nội Tiêu hoá Huyết học
Sắt là một khoáng chất thiết yếu cho hoạt động bình thường của cơ thể mặc dù tồn tại trong cơ thể với một hàm lượng rất nhỏ. Vai trò chính của sắt là tham gia tiến trình oxy trong cơ thể. Vì vậy khi thiếu sắt, việc vận chuyển oxy đến các tế bào là không thể!
Sắt không thể tổng hợp trong cơ thể, sắt được tuần hoàn và tái sử dụng. Trên thực tế, đến 95% lượng sắt có trong cơ thể chúng ta được tái sử dụng.
Tuy nhiên, thiếu sắt là một trong những tình trạng phổbiến nhất, đặc biệt là ở phụ nữ và trẻ em đang lớn.
Để hiểu rõ hơn về khoáng chất này, chúng ta sẽcùng tìm hiểu vai trò của sắt trong cơ thể, lợi ích và nhu cầu của sắt, cũng như các giải pháp khắc phục tình trạng thiếu hụt.
1/ Lợi ích của sắt đối với cơ thể
Vai trò chính của sắt là vận chuyển oxy trong máu và cung cấp oxy tốt cho các cơ quan.
Cụ thể hơn, sắt là thành phần của hemoglobin, một loại protein có trong tế bào hồng cầu.
Chính protein này cho phép các tế bào hồng cầu vận chuyển oxy từ phổi đến tất cả các cơ quan khác.
Khoảng 70% tổng lượng sắt được chứa trong hemoglobin.
Sắt cũng được tìm thấy trong myoglobin, một tế bào cơ có chức năng lưu trữ và vận chuyển oxy, rất cần thiết cho hoạt động của các mô và cơ.
Thiếu sắt, cơ thể không thể sản xuất hemoglobin và do đó không thể vận chuyển oxy. Điều này dẫn đến tình trạng thiếu oxy trong cơ thể, gây ra các triệu chứng sau: xanh xao, mệt mỏi, đau đầu, v.v.
Sắt cũng đóng vai trò nhỏ hơn trong hoạt động bình thường của hệ thần kinh và hệ miễn dịch, cũng như trong cơ chế sản xuất năng lượng tế bào.
Sắt là một nguyên tố vi lượng không chỉ thiết yếu mà còn không thể thiếu.
2/ Các dạng khác nhau của sắt (heme, non-heme)
Người ta phân biệt giữa sắt heme và sắt không heme.
Sắt heme được cơ thể hấp thụ tốt hơn sắt non-heme: 20 đến 25% đối với sắt heme, 2 đến 10% đối với sắt non-heme.
Trên thực tế, sự hấp thụ sắt phụ thuộc vào các chất dinh dưỡng khác có mặt đồng thời trong dạ dày và ruột non. Nhờ đó, chúng ta có thể phân biệt giữa các chất dinh dưỡng giúp tăng cường hấp thụ và các chất dinh dưỡng làm giảm hấp thụ.
3/ Nhu cầu về sắt của người lớn là bao nhiêu?
[Lưu ý: lượng tiêu thụ tương ứng với lượng đã ăn vào và không nên nhầm lẫn với lượng hấp thụ (lượng còn lại trong cơ thể sau khi đã trừ những phần không hấp thụ)]
Vì cơ thể không tự tổng hợp được sắt nên cần được bổsung hàng ngày thông qua thực phẩm. Tuy nhiên, nhu cầu sắt rất khác nhau giữa các nhóm người (nam/nữtrưởng thành và thanh thiếu niên đang phát triển).
Nhu cầu sắt hàng ngày mà cơ thể hấp thụ là:
Cơ thể chứa khoảng 3,5 đến 4 gam sắt ở nam giới và 2,5 đến 3 gam ở nữ giới.
Phần lớn sắt trong cơ thể chúng ta được tái chế liên tục. Đây là lý do tại sao nhu cầu bổ sung sắt từ bên ngoài tương đối thấp, ngoại trừ trường hợp mất máu (bao gồm cả kinh nguyệt) và trong quá trình tăng trưởng do thể tích máu tăng lên. Ước tính có 25% thanh thiếu niên bị thiếu sắt (thiếu sắt không triệu chứng).
Có tính đến khả năng hấp thụ sắt rất thấp, khuyến nghịlượng sắt tiêu thụ hàng ngày là:
* khả năng hấp thụ (so với lượng sắt ăn vào) vào khoảng 20% đối với sắt heme (sắt có trong sản phẩm động vật) và khoảng 3 đến 10% đối với sắt có trong thực vật: do đó, người ta quan tâm đến việc kết hợp các chất tăng cường hấp thụ.
Hai điểm quan trọng khác:
4/ Thiếu sắt: triệu chứng
Thiếu sắt được coi là tình trạng thiếu hụt dinhdưỡng quan trọng.
Thiếu máu, hay thiếu hụt hemoglobin, là tình trạng giảm số lượng hồng cầu trong máu hoặc hàm lượng hemoglobin trong hồng cầu.
Kết quả là các mô và cơ quan không còn nhận đủ oxy.
Tình trạng thiếu sắt được đánh giá bằng xét nghiệm máu để xác định mức độ hemoglobin.
Nhưng có một số triệu chứng có thể cảnh báo bạn. Những triệu chứng quan trọng nhất là:
5/ Nguyên nhân gây thiếu hoặc thiếu sắt
Có nhiều nguyên nhân gây thiếu sắt , nhưng những nguyên nhân chính là:
Suy dinh dưỡng hoặc chế độ ăn uống kém là những yếu tố dễ nhận thấy, nhưng chúng ta cũng cần lưu ý đến việc hấp thụ sắt từ thực vật kém, có thể dẫn đến những bất ngờ khó chịu. Tình trạng này đặc biệt phổ biến ở những phụ nữ trong kỳkinh nguyệt, những người ăn ít thịt đỏ. Người ăn chay không phải là những người duy nhất bị ảnh hưởng!
6/ Bổ sung sắt
Trong mọi trường hợp, tình trạng thiếu sắt phải được bác sĩ ghi nhận và chẩn đoán, bác sĩ có thể khuyến nghịbạn dùng thuốc bổ sung sắt hoặc không.
Một lần nữa, xét nghiệm máu là phương pháp tốt nhất trước khi quyết định bổ sung.
Sắt xuất hiện tự nhiên trong nhiều loại thực phẩm và một số sản phẩm bổ sung tăng cường sắt. Cơ thể có thểnhận đủ lượng sắt từ chế độ ăn uống bằng cách ăn đa dạng các loại thực phẩm, tuy nhiên một số người gặp khó khăn trong việc hấp thụ sắt từ chế độ ăn uống.
Trong thực phẩm, sắt tồn tại ở 2 dạng là sắt heme và sắt non-heme. Sắt non-heme xuất hiện tự nhiên trong các loại thực phẩm thực vật cũng như thịt, hải sản và gia cầm. Ngược lại, sắt heme chỉ có trong thịt, hải sản và gia cầm.
Chất bổ sung sắt có trong nhiều sản phẩm bổ sung hoặc vitamin tổng hợp, thường ở dạng sắt sunfat, sắt gluconat và sắt fumarat. Tốt nhất, nên tham khảo ý kiến bác sĩ để được hướng dẫn bổ sung sách đúng cách và an toàn.
Để việc sử dụng sắt mang lại hiệu quả nhưng vẫn đảm bảo an toàn cần tham khảo ý kiến bác sĩ khi sử dụng chất bổ sung sắt
Liều lượng bổ sung sắt, ở đây không bao gồm trường hợp điều trị trong thiếu máu thiếu sắt, có thể tham khảo: Đối với trẻ em từ 3 – 6 tháng tuổi cần 6,6mg/ngày, từ 6 – 12 tháng tuổi cần 8,8mg/ngày, từ 01 – 10 tuổi là 10mg/ngày. Nam giới trong độ tuổi dậy thì cần 12mg/ngày, tuổi trưởng thành là 10mg/ngày. Nữgiới tuổi trưởng thành là 18mg/ngày, phụ nữ mang thai cần bổ sung nhiều sắt nhất 60mg/ngày, sau mãn kinh thì chỉ cần 10mg/ngày.