Bại liệt được coi là một trong những căn bệnh đáng sợ nhất vào đầu thế kỷ 20 nhưng nó đã có dấu hiệu tồn tại từ hàng nghìn năm trước Công nguyên.
Lịch sử của bệnh bại liệt
Bệnh bại liệt là một bệnh truyền nhiễm cấp tính do virus thuộc họ Picornaviridae gây ra và đã được đề cập ngay cả trong các bức tranh và chạm khắc Ai Cập cổ đại.
Vào đầu thế kỷ 20, bệnh bại liệt là một trong những căn bệnh đáng sợ nhất ở các nước công nghiệp, khiến hàng trăm ngàn trẻ em bị liệt mỗi năm. Tuy nhiên, ngay sau khi giới thiệu vaccine hiệu quả vào những năm 1950 và 1960, bệnh bại liệt đã được kiểm soát và loại bỏ ở các quốc gia này.
1580 – 1350 TCN – Một tấm bia Ai Cập khắc họa một linh mục bị teo chân, dấu hiệu cho thấy bệnh bại liệt đã tồn tại hàng nghìn năm. Ảnh: GPEI
Phải mất một thời gian lâu hơn để bệnh bại liệt được công nhận là một vấn đề lớn ở các nước đang phát triển. Các cuộc điều tra về tình trạng khập khiễng trong những năm 1970 cho thấy căn bệnh này cũng phổ biến ở các nước đang phát triển. Do đó, trong những năm 1970, tiêm chủng định kỳ đã được giới thiệu trên toàn thế giới như một phần của chương trình tiêm chủng quốc gia, giúp kiểm soát bệnh ở nhiều nước đang phát triển.
Mạng lưới Rotary International đã phát động một nỗ lực toàn cầu nhằm chủng ngừa bệnh bại liệt cho trẻ em trên thế giới vào năm 1985, sau đó là việc thành lập Sáng kiến thanh toán bệnh bại liệt toàn cầu (GPEI) vào năm 1988. Trước khi GPEI bắt đầu triển khai, bệnh bại liệt đã làm hơn 1000 trẻ em trên toàn thế giới bị liệt mỗi ngày. Kể từ đó, hơn 2,5 tỷ trẻ em đã được chủng ngừa bệnh bại liệt nhờ sự hợp tác của hơn 200 quốc gia và 20 triệu tình nguyện viên.
Ngày nay, virus bại liệt hoang dã chỉ tiếp tục lưu hành ở hai quốc gia và tỷ lệ mắc bệnh bại liệt trên toàn cầu đã giảm 99%.
Cũng đã có thành công trong việc tiêu diệt một số chủng virus nhất định; trong số ba loại virus bại liệt hoang dã (WPV), trường hợp cuối cùng của type 2 được báo cáo vào năm 1999 và đã được tuyên bố thanh toán vào tháng 9 năm 2015; trường hợp gần đây nhất của type 3 xảy ra vào tháng 11 năm 2012 và chủng này đã được tuyên bố là đã bị loại trừ trên toàn cầu vào tháng 10 năm 2019.
Di chứng do bệnh bại liệt. Ảnh: premiumtime
Dịch tễ học bệnh bại liệt
Bệnh bại liệt chủ yếu ảnh hưởng đến trẻ em dưới 5 tuổi. Virus lây truyền từ người sang người và lây lan chủ yếu qua đường phân – miệng hoặc ít gặp hơn là qua phương tiện thông thường (ví dụ: nước hoặc thực phẩm bị ô nhiễm) và nhân lên trong ruột, từ đó virus có thể xâm nhập vào hệ thần kinh và gây tê liệt. Virus được thải ra bởi những người bị nhiễm bệnh (thường là trẻ em) qua phân, nơi virus có thể lây lan nhanh chóng, đặc biệt là ở những khu vực có hệ thống vệ sinh và vệ sinh kém.
Bệnh bại liệt thuộc nhóm A trong Luật Phòng, chống bệnh truyền nhiễm. Cục Y tế Dự phòng cho biết: Virus bại liệt Polio (Poliovirus) là căn nguyên gây ra bệnh bại liệt, thuộc chi virus đường ruột (Enterovirus) thuộc họ Picornaviridae.
Thời gian ủ bệnh thường là 7–10 ngày nhưng có thể từ 4–35 ngày. Có tới 90% những người bị nhiễm bệnh không có triệu chứng hoặc có các triệu chứng nhẹ và bệnh thường không được nhận ra.
Trong những trường hợp có triệu chứng nhẹ, các triệu chứng ban đầu bao gồm sốt, mệt mỏi, nhức đầu, nôn mửa, cứng cổ và đau ở chân tay. Những triệu chứng này thường kéo dài trong 2–10 ngày và hầu hết các trường hợp đều hồi phục hoàn toàn. Tuy nhiên, trong 10% trường hợp còn lại, virus gây tê liệt, thường là ở chân, thường là vĩnh viễn. Tình trạng tê liệt có thể xảy ra nhanh chóng trong vòng vài giờ sau khi bị nhiễm trùng. Trong số các trường hợp bị liệt, 5-10% tử vong khi các cơ hô hấp của họ bị bất động.
Bệnh bại liệt có thể được ngăn chặn bằng vaccine. Ảnh: VNVC
Cách tốt nhất để phòng bệnh bại liệt
Theo Tổ chức Sáng kiến thanh toán bệnh bại liệt toàn cầu: Bệnh bại liệt vẫn còn lưu hành ở hai quốc gia Afghanistan và Pakistan. Tất cả các quốc gia vẫn có nguy cơ mắc bệnh bại liệt cho đến khi căn bệnh này được loại bỏ hoàn toàn khỏi thế giới. Cho đến lúc đó, cách tốt nhất để các quốc gia giảm thiểu rủi ro và hậu quả của bệnh bại liệt là duy trì mức độ miễn dịch mạnh mẽ trong dân số thông qua tỷ lệ tiêm chủng cao và giám sát dịch bệnh chặt chẽ để nhanh chóng phát hiện và ứng phó với bệnh bại liệt.
Theo: Sức khỏe & Đời sống
