Dị vật đường thở là một tai nạn sinh hoạt nguy hiểm, có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi nhưng phổ biến nhất là trẻ em dưới 4 tuổi (chiếm 75%). Nếu không được xử trí kịp thời, dị vật có thể gây bít tắc đường thở, dẫn đến ngạt thở và tử vong nhanh chóng trước khi đến được bệnh viện.
Bài viết này sẽ hướng dẫn bạn cách nhận biết và thực hiện các biện pháp sơ cứu khẩn cấp để phục hồi sự thông thoáng đường thở.
1. Dấu hiệu nhận biết Dị vật đường thở
Dấu hiệu quan trọng và điển hình nhất là Hội chứng xâm nhập. Khi dị vật rơi vào đường thở, cơ thể sẽ phản ứng dữ dội để tống dị vật ra ngoài. Biểu hiện cụ thể:
• Đang ăn, uống hoặc ngậm đồ vật đột nhiên ho sặc sụa.
• Khó thở, tím tái, vã mồ hôi.
• Mặt mũi trợn ngược, hoảng loạn.
• Cơn ho kéo dài khoảng 3-5 phút.
Lưu ý: Sau hội chứng xâm nhập, dị vật có thể mắc lại ở thanh quản, khí quản hoặc phế quản gây ra các triệu chứng như khàn tiếng, mất tiếng, khó thở thanh quản (thở rít), hoặc ho từng cơn dữ dội.
2. Nguyên tắc Sơ cứu khẩn cấp
Nguyên tắc tối quan trọng là phải đảm bảo khai thông đường thở, lấy bỏ dị vật càng sớm càng tốt. Tùy vào tình huống, cách xử trí sẽ khác nhau.
Trường hợp 1: Nạn nhân vẫn tỉnh táo, ho được, khóc được
• Hành động: Khuyến khích nạn nhân ho mạnh. Phản xạ ho là cơ chế tự nhiên tốt nhất để tống dị vật ra ngoài.
• Tuyệt đối không: Không dùng tay móc họng nếu không nhìn thấy dị vật vì có thể đẩy dị vật vào sâu hơn.
Trường hợp 2: Nạn nhân bị ngạt thở (Tối cấp)
Nếu nạn nhân tím tái, không ho được, không nói được, hoặc trẻ nhỏ không khóc được, cần thực hiện ngay các biện pháp sau:
A. Đối với trẻ nhỏ (Trẻ nhũ nhi) – Phương pháp vỗ lưng ấn ngực
Tuyệt đối không dùng nghiệm pháp Heimlich (ép bụng) cho trẻ dưới 1 tuổi vì có thể gây chấn thương tạng trong ổ bụng. Thay vào đó, sử dụng phương pháp Vỗ lưng – Ấn ngựcđược Bộ Y tế khuyến cáo:
Bước 1: Vỗ lưng
o Đặt trẻ nằm sấp trên cánh tay, đầu dốc xuống thấp. Giữ chặt đầu và cổ trẻ.
o Dùng gót bàn tay vỗ nhanh, mạnh 5 cái vào lưng trẻ (vùng giữa hai xương bả vai).
Bước 2: Ấn ngực
o Nếu dị vật chưa ra, lật ngược trẻ nằm ngửa trên cánh tay, đầu vẫn giữ thấp.
o Dùng 2 ngón tay (ngón trỏ và giữa) ấn mạnh 5 cái vào vùng giữa ngực (ngay dưới đường nối hai núm vú).
Lặp lại: Tiếp tục luân phiên 5 lần vỗ lưng – 5 lần ấn ngực cho đến khi trẻ khóc được hoặc dị vật bật ra.
B. Đối với trẻ lớn và người lớn – Nghiệm pháp Heimlich
Nghiệm pháp này tạo áp lực dương tính trong lồng ngực để đẩy dị vật ra khỏi đường thở.
Cách thực hiện:
1. Người sơ cứu đứng phía sau nạn nhân.
2. Vòng hai tay ra trước, ôm lấy bụng nạn nhân.
3. Một tay nắm lại thành nắm đấm, đặt lên vùng thượng vị (vùng bụng trên rốn, ngay dưới xương ức). Tay kia nắm lấy tay nắm đấm.
4. Giật mạnh hai tay về phía sau và lên trên (ép mạnh vào bụng) khoảng 3-5 cái liên tục.
5. Lặp lại cho đến khi dị vật bật ra.
C. Đối với Phụ nữ mang thai và Người béo phì
Với nhóm đối tượng này, không thể thực hiện ép vào vùng bụng vì có thể gây hại cho thai nhi hoặc không hiệu quả do lớp mỡ dày. Thay vào đó, ta sử dụng kỹ thuật Ép ngực (Chest Thrusts).
1. Dấu hiệu nhận biết: Nạn nhân không thể nói, ho hoặc thở; hai tay ôm lấy cổ.
2. Tư thế: Người sơ cứu đứng ngay phía sau nạn nhân.
3. Vị trí tay:
o Luồn hai tay dưới nách nạn nhân và vòng ra trước ngực.
o Đặt nắm đấm của một bàn tay vào giữa xương ức(vùng giữa hai núm vú), tránh đặt lên ức mũi kiếm (phần chóp nhọn dưới cùng của xương ức) hoặc các xương sườn.
o Bàn tay kia nắm chặt lấy nắm đấm đó.
4. Thực hiện:
o Dùng lực giật mạnh thẳng ra sau (hướng về phía người sơ cứu) một cách dứt khoát.
o Lặp lại động tác liên tục cho đến khi dị vật bật ra hoặc nạn nhân có thể thở/ho được.
5. Lưu ý: Nếu nạn nhân bất tỉnh, cần đặt nằm ngửa và tiến hành hồi sinh tim phổi (CPR) ngay lập tức.
D. Tự thực hiện Heimlich cho bản thân (Khi ở một mình)
Nếu bạn bị hóc dị vật và không có ai xung quanh, hãy giữ bình tĩnh và thực hiện ngay một trong hai cách sau:
Cách 1: Dùng tay
o Nắm một bàn tay lại thành nắm đấm, đặt lên vùng bụng trên rốn (vùng thượng vị), ngay dưới bờ sườn.
o Dùng bàn tay kia nắm lấy nắm đấm.
o Giật mạnh hai tay theo hướng vào trong và lên trên một cách dứt khoát và mạnh mẽ.
Cách 2: Dùng vật hỗ trợ (Hiệu quả cao hơn)
o Tìm một vật cứng có độ cao ngang tầm thắt lưng như: lưng ghế tựa, thành bàn, hoặc bệ bếp.
o Đặt vùng bụng trên (trên rốn) tì mạnh vào cạnh của vật đó.
o Dồn trọng lượng cơ thể đẩy mạnh bụng vào cạnh bàn/ghế theo hướng thúc lên trên để tạo áp lực đẩy dị vật ra.
Lưu ý: Chỉ thực hiện nghiệm pháp Heimlich khi bệnh nhân đang bị ngạt thở thực sự, vì nếu không cấp cứu kịp thời bệnh nhân sẽ tử vong.
3. Những việc cần làm sau sơ cứu
• Đưa đến cơ sở y tế: Dù dị vật đã được lấy ra hay chưa, bạn vẫn cần đưa nạn nhân đến cơ sở y tế gần nhất để kiểm tra.
• Tại bệnh viện: Nếu dị vật vẫn còn, các bác sĩ có thể phải mở khí quản cấp cứu (nếu khó thở nặng) hoặc nội soi gắp dị vật.
4. Phòng tránh Dị vật đường thở
“Phòng bệnh hơn chữa bệnh”, hãy lưu ý những điều sau để bảo vệ bản thân và gia đình:
• Thói quen ăn uống: Không cười đùa, nói chuyện khi đang ăn. Ăn chậm, nhai kỹ. Không cưỡng ép trẻ ăn khi đang khóc.
• Thói quen sinh hoạt: Không ngậm đồ vật (bút, đinh, kim…) khi chơi hoặc làm việc.
• Với trẻ nhỏ: Để xa tầm tay trẻ các vật nhỏ, tròn, trơn dễ nuốt (hạt lạc, hạt na, viên bi, mảnh nhựa, đồng xu…).
• Cẩn trọng với nước suối: Không uống nước suối trực tiếp từ khe suối để đề phòng dị vật sống (con tắc te) chui vào đường thở.
LƯU Ý QUAN TRỌNG:
• Chỉ thực hiện các thủ thuật này khi nạn nhân thực sự bị tắc nghẽn đường thở (không ho, không nói, không khóc được, tím tái).
• Dù dị vật đã được lấy ra, vẫn cần đưa nạn nhân đến cơ sở y tế để kiểm tra các tổn thương có thể xảy ra trong quá trình hóc hoặc sơ cứu.
Bs CKI Nguyễn Xuân Nguyện – Khoa Tai mũi họng
https://www.heimlich-maneuver.org/learn-first-aid/pregnant-woman-choking/
Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị một số bệnh về tai mũi họng_Bộ Y tế 2015.
